بررسی انواع تمرکز ذهنی
تمرکز، توانایی متمرکز کردن توجه بهصورت عمدی و ارادی روی موضوعی است که در یک لحظه خاص اهمیت دارد. طی تحقیقات علمی متعدد جهت دسته بندی انواع تمرکز و متمایز کردن انواع تمرکز از یکدیگر، دانشمندان دریافتهاند چهار سطح برای عمق تمرکز وجود دارد که فرد میتواند به طرق مختلف به آنها دست یابد. حالت ریلکس طبیعی تمرکز شما به صورت اتوماتیک به شدیدترین نیروها، سیگنالها یا محرکهای درونی یا بیرونی عکسالعمل نشان میدهد. در این سطح، کنترلی بر تمرکز وجود ندارد و توجه فرد از چیزی به چیز دیگر به راحتی منحرف میشود. تمرکز، آزادانه گردش میکند و جلب صداها، حرکات، افکار، احساسات و … از محیط داخلی یا خارجی میشود.
چهار سطح انواع عمق تمرکز
۱- سطح علاقهمندی
تمرکزی که بر اثر علاقه باشد، مثلا هنگام مطالعه یک کتاب خوب، تماشای یک فیلم سرگرم کننده یا انجام سرگرمی یا ورزش مورد علاقه فرد به وجود میآید. در چنین حالتی ممکن است مثلا در حال مطالعه یک کتاب جذاب باشید و صدای همسرتان را نشنوید که شما را برای صرف شام صدا میکند یا بدون وقفه برای ساعات طولانی بر روی یک مسئله یا پروژه کار کنید.
این یک حالت غیرارادی موقت است؛ زیرا به محض این که موضوع مورد تمرکز جذابیت خود را از دست دهد، تمرکز شما به سایر محرکها واکنش نشان میدهد. ممکن است در این سطح، تمرکز شما عمیق شود اما کنترل شما بر این حالت کم یا غیرارادی است. این حالت فقط محدود به چیزهای جدید و چیزهایی است که شما ذاتا به آنها علاقهمند هستید و از انجامشان لذت میبرید.
۲- سطح انضباطی
تمرکز انضباطی وقتی رخ میدهد که فرد تمرکز و توجه خود را روی یک موضوع خاص نگاه میدارد، حتی اگر شرایط باعث حواسپرتی او شود یا علاقه کمی به موضوع داشته باشد یا آن موضوع اصلا جذابیتی برایش نداشته باشد. به عنوان مثال، وقتی میخواهید با دوستانتان تفریح کنید اما خود را وادار میکنید که یک موضوع خسته کننده را در مدرسه یا محل کار مطالعه کنید.
در این سطح از تمرکز میتوانید توجه خود را برای زمان طولانی حفظ کنید. میتوانید به اراده خود تمرکز کرده و حتی در شرایطی که به شدت باعث حواسپرتی میشوند، روی هر موضوعی بهصورت عمیق به مدت طولانی و با تلاش کم تمرکز کنید. در این سطح، کاهش شدید علایم منفی مانند بی قراری، بی تابی، ناامیدی، رفتارهای اعتیادآور و انحراف تمرکز ذهنی مشاهده میشود. در همین زمان، افزایش قابل توجهی در سطح خود کنترلی، کنترل انگیزه، پیگیری و بردباری به چشم میخورد.
۳- سطح تک موضوعی
تمرکز تک موضوعی وقتی رخ میدهد که فرد فقط بر روی یک سیگنال متمرکز شده و هر چیز دیگری را از دایره توجه و حواس خود بیرون میکند. این حالت تمرکز، حالت ایدهآل ورزشکاران حرفهای است. در این حالت، تمرکز شخص بر روی لحظه حال و اینجا قرار دارد و کاملا در کاری که دارد انجام میدهد، غرق میشود. گذشته و آینده را فراموش میکند. تمرکز فرد ثابت و عمیق و پایدار است. تمرکزی عمیق و حالتی بدون تقلا که در آن هیچ چیز غیر از موضوع مورد تمرکز را درک نمیکند. اکثر مردم این حالت تمرکز را حداقل چند بار در طول زندگی خود تجربه میکنند، مخصوصا افراد حرفهای که درگیر فعالیتهای شدید فیزیکی یا ذهنی هستند.
در این سطح از تمرکز چنان غرق کارتان میشوید که تا زمانی که خودتان نخواهید، غیرممکن است بتوان حواس شما را پرت کرد. حتی صدای مردمی که در اطرافتان مشغول صحبت هستند یا هر صدای دیگری را نخواهید شنید، زیرا با موضوع تمرکز شما ارتباطی ندارند. در این سطح به نظر میرسد که زمان کند میشود و سرعت حرکت زندگی نیز کم میشود. در کمال اعتماد به نفس احساس میکنید که بر همه چیز تسلط کامل دارید. تمرکز شما فقط بر لحظه حال و اکنون است. حتی قبل از این که چیزی رخ دهد، از وقوعش اطلاع دارید. کارآیی شما تقریبا بدون تلاش و کاملا اتوماتیک است. استدلال تحلیلی و دیالوگ درونی به طور کامل متوقف میشوند. اشیاء بزرگتر و یا واضحتر از همیشه به نظر میرسند. احساس نشاط و سرخوشی میکنید.
۴- تمرکز ادغامی
تمرکز ادغامی کمیابترین و عمیقترین حالت تمرکز است و برخی اوقات توسط مراقبه کنندگان با سابقه تجربه میشود. این حالت گاهی با تجربه روشن بینی شرقی ارتباط داده میشود که طی آن فرد احساس میکند کاملا با موضوعی که بر آن تمرکز کرده، یکی شده است. این حالت، بالاترین سطح تمرکز است که فرد به معنای واقعی تبدیل به چیزی میشود که بر رویش تمرکز کرده است، پیوستگی کامل و یکی شدن با موضوع مورد تمرکز.
در این سطح تمرکز غیرارادی وجود ندارد و توجه خود را بهصورت ارادی و عمدی کنترل میکنید. در این لحظه، توجه شما با موضوع مورد تمرکز ادغام شده و میتوانید جهان را از دیدگاه آن سوژه درک نمایید.
انواع تمرکز ارادی و غیرارادی
اکنون براساس تعریفی که از چهار سطح متفاوت عمق تمرکز ارائه کردیم، به بررسی انواع تمرکز از جنبه ارادی و غیرارادی بودن آن میپردازیم.
تمرکز غیرارادی
تمرکز غیرارادی معادل سطح اول عمق تمرکز است که بر اثر علاقه شما به موضوعی پدیدار میگردد. به آسانی میتوانید بر موضوعی که به آن علاقه دارید متمرکز شوید، مثلا یک کتاب جالب. اگر از آن دسته افرادی هستید که در لذت دیدن یک فیلم یا کنسرت موسیقی غرق میشوید، شاید توجه کرده باشید که وقتی به چیزی علاقه دارید، تمرکز به صورت طبیعی ایجاد میشود. این نوع تمرکز غیرارادی احتیاجی به تلاش و اراده ندارد و تمام افراد تا حدی در حیطه علایقشان دارای این نوع تمرکز هستند.
تمرکز ارادی
تمرکز ارادی معادل سطوح دوم، سوم و چهارم عمق تمرکز است که در آن تمرکز براساس تصمیم خود فرد و با اراده عمدی او به وجود میآید. این حالت وقتی است که فقط بر روی یک موضوع خاص متمرکز شده و تمام چیزهای دیگر را از حوزه تمرکز خود خارج میکنید. در هر لحظه حسها و ادراک گوناگونی توسط مغز شما دریافت میشوند و تمرکز شما به سمت آنها منحرف میشود. حسها، افکار، عواطف و احساسات دیگر میخواهند در دایره تمرکز شما وارد شوند، زیرا این حالت طبیعی کارکرد مغز و تمرکز است اما با به کارگیری عمدی قدرت اراده، میتوانید تمرکز خود را بر روی موضوع نگاه داشته و آن را از گزند مداخلات داخلی و خارجی سایر عوامل حفظ کنید.
دیدگاهتان را بنویسید