پرسشگری چیست؟ آشنایی با پرسش و پرسش گری از نظر علمی و قرآنی
همه ما برای تصمیمگیری در کارهای مهم، به اطلاعات جامع و کافی نیاز داریم. سوال پرسیدن یکی از مهمترین روشهای کسب اطلاعات است. پرسش مبدا جهش فکری است. کسی که نمیداند باید بپرسد؛ در غیر این صورت همیشه در نادانی خود باقی خواهد ماند. در رابطه با این موضوع همه ما ضرب المثل « پرسیدن عیب نیست، ندانستن عیب است» را شنیدهایم. پرسشگری نقش مهمی در یادگیری و پیشرفت افراد دارد؛ هر چه سوالها بیشتر و بهتر باشند، یادگیری عمیقتر است. در قرآن نیز برای درک بهتر مفاهیم قرآنی، از روش پرسشگری استفاده شده است. برای حل بسیاری از مشکلات جامعه به اطلاعاتی که از آن به دست میآیند، نیاز داریم. بعضی از افراد که شغل آنها پرسشگری است، این کار را انجام میدهند و از این طریق به اطلاعات مورد نیاز دست پیدا میکنند. در ادامه مطلب به مفهوم پرسشگری میپردازیم، با ما همراه باشید.
سرفصلهای عنوان شده در این مطلب عبارتاند از:
- مسئله شناسی
- تعریف پرسشگری
- اهمیت پرسشگری
- آثار منفی عدم پرسشگری
- روش پرسشگری علمی
- روش پرسشگری سقراطی
- نگرش قرآن به پرسش
- شغل پرسشگری
مسئله شناسی
مسئله شناسی، هنر و مهارتی است که به وسیله آن مشکلات موجود را شناسایی میکنیم و برای رفع آنها تلاش میکنیم. مسئله شناسی، باعث ایجاد سوالات مختلف در ذهن فرد میشود و به دلیل تلاش او برای یافتن پاسخ این سوالات، فرد تصمیمگیری صحیحی در راستای حل مشکلات خواهد داشت.
تعریف پرسشگری
برای اینکه بدانیم پرسش گری چیست ابتدا به معنی لغوی آن میپردازیم، معنی پرسشگری، نقد کردن و برای یک سوال پاسخ خواستن است. هنر پرسشگری نقش بسیار مهمی در ایجاد ارتباطات دارد. سوال کردن باعث مسئله شناسی میشود، همچنین بر اساس موقعیتی که در آن قرار دارید؛ به شما کمک میکند تا موضوعی که درباره آن بحث می کنید، برایتان شفافتر شود. همچنین طرح پرسشهای مناسب، راه رسیدن به اهداف را هموارتر میکند.
اهمیت پرسشگری
داشتن روحیه پرسشگری باعث میشود یادگیری عمیقتر صورت بگیرد؛ پس اهمیت آن در کودکان و دانشآموزان به دلیل قرار گرفتن در سن یادگیری، بیشتر است. در کودکان زیر ۵ سال، پرسش درباره موارد مختلف فقط به علت این است که آنها میخواهند صحبت کنند اما به دنبال جواب سوالهای خود نیستند. در کودکان بین ۶ تا ۹ سال پرسش نشانه تفکر و آگاهی است؛ زیرا آنها درمورد چیزهای جدید سوال میکنند، در ذهن خود سوالات زیادی دارند و به دنبال پیدا کردن پاسخ برای آنها هستند. در کودکان بین ۱۰ تا ۱۵ سال سوالات آنها بیشتر از رسانههای جمعی، مانند رادیو و تلویزیون شکل میگیرد؛ به همین علت مهارت پرسشگری باید در کودکان تقویت شود. اگر این مهارت از کودکی به آنها آموزش داده شود؛ در آینده نیز از سوال پرسیدن خجالت نمیکشند و برای یافتن پاسخ برای پرسشهای خود، تلاش میکنند و به آگاهی میرسند.
والدین و مربیان باید یاد بگیرند پرسشهای کودکان را چگونه پاسخ دهند. برای نمونه به چند راهکار برای ایجاد و تقویت روحیه پرسشگری در دانشآموزان میپردازیم:
- تغییر در شیوه آموزش و پرورش با رویکرد مطلوب در جهت پرسشگری
- تغییر کتابهای درسی و روبهرو کردن دانشآموزان با چالشهای مختلف
- تقویت مهارتهای تجزیه و تحلیل دانشآموزان برای تقویت روحیه پرسشگری
- تقویت مهارت تفسیر اطلاعات و مشاهده
- قراردادن بحثهای کلاسی مختلف برای کارهای گروهی دانشآموزان
- جایگزین کردن شیوه آموزشی عملی محور به جای تئوری محور
پرسشگری باعث میشود فکر و ذهن افراد درگیر شود؛ ذهن آنها روشن شود؛ ضعفهای خود را شناسایی کنند؛ راه درست را تشخیص دهند؛ ارتباطات موثرتری با افراد دیگر داشته باشند؛ تجربههای زیادی کسب کنند و از آنها در یادگیری استفاده کنند؛ مدیریت زمان را انجام دهند؛ با یافتن راهکارهای جدید به حل مشکلات بپردازند؛ توانایی استدلال کردن آنها افزایش یابد؛ با افزایش دانش و اطلاعات آنها به تصمیمات قاطع برسند؛ با مقایسه بین روشها و راهکارها و جمعبندی تفکرات، اشتباهات خود را کاهش دهند و در نهایت با حل مشکلات، زندگی بهتری داشته باشند. بنابراین اهمیت آن در زندگی افراد بسیار زیاد است.
آثار منفی عدم پرسشگری
زمانی که پرسش در ذهن شما ایجاد میشود و آن را نمیپرسید، آثار منفی روی شما ایجاد میشود؛ برای نمونه باعث میشود درگیری ذهنی زیادی پیدا کنید؛ به علت باقی ماندن سوالات در ذهن شما و مطرح نکردن آن استرس بگیرید؛ برای حل مشکل خود راهحلهای مناسبی پیدا نکنید؛ تصمیم گیریهای درستی نداشته باشید و غیره.
روش پرسشگری علمی
برای یافتن پاسخ درست و مناسب سوالات خود، باید با توجه به موضوع، نحوه پرسش شما متفاوت باشد؛ بدون قضاوت پرسش کنید؛ با توجه به نوع پرسش، از فرد آگاه و با تجربه پرسش کنید؛ باید با رعایت آرامش و احترام پرسشگری کنید؛ زمان مناسب برای پرسش را رعایت کنید؛ پرسش باید با جایگاه فعلی شما متناسب باشد؛ همچنین با پرسش وارد حریم خصوصی کسی نشوید و کسی را نیز به حریم خصوصی خود راه ندهید.
روش پرسشگری سقراطی
هنر پرسشگری سقراطی بر پایه تفکر نقادانه است. هدف تفکر نقادانه ایجاد نظم، ارزیابی و بازسازی اندیشه است. با استفاده از پرسشگری سقراطی، تفکر نقادانه مستحکم میشود. پرسشگری سقراطی به معنای هدفمند و عمیق برای رسیدن به پاسخ است. در این روش پاسخدهنده به یک نتیجهگیری منطقی برای سوالاتی که میپرسد، میرسد.
در کتاب پرسشگری سقراطی، پرسشگری به حالت گفتوگوی سقراطی بیان میشود و طبق آن، فردی که سوال میپرسد، گفتوگو را هدایت میکند. این روش پرسشگری ۱۰ اصول دارد که شامل موارد زیر است:
- با گرفتن پاسخ مناسب برای هر پرسش، آن را با ایجاد پرسشهای دیگر گسترش دهید.
- مفهوم پاسخ را به بهترین حالت درک کنید.
- اندیشه زمانی معنا پیدا میکند که در کنار اندیشههای دیگر باشد؛ با پرسشگری اندیشههای دیگر را نیز شناسایی کنید.
- هر تفکر از یک قصد به وجود آمده است؛ برای فهمیدن هر اندیشه، باید بدانید قصد شما از تفکر درباره آن موضوع چیست.
- هر تفکر، از اطلاعات مختلف ساخته میشود؛ زمانی که بتوانید مفهوم این اطلاعات را درک کنید، مفهوم اندیشه را نیز درک میکنید.
- هر تفکری که شکل میگیرد، به استنتاج احتیاج دارد. برای درک تفکر از خود بپرسید چگونه به این نتیجه رسیدید.
- اندیشهها از مفاهیم سرچشمه میگیرند؛ برای درک آنها از خود بپرسید ایدهای که مبنا قرار دادهاید چیست.
- هر اندیشه در بستر فرضیاتی رشد میکند. برای درک آن فرضیات خود را بشناسید.
- هر اندیشه، پیامدی به همراه دارد که برای درک آن، باید پیامد را شناسایی کنیم.
- هر اندیشه در راستای یک زاویه شکل میگیرد، برای درک اندیشه باید بدانید از کدام زاویه به آن نگاه میکنید.
نگرش قرآن به پرسش
بعضی آیات موجود در قرآن کریم، مانند آیه ۹ سوره زمر، آیه ۳۶ سوره اسراء، آیه ۱۱ سوره مجادله و آیه ۲ سوره الرحمن به مفهوم پرسشگری و یافتن پاسخ برای پرسشهای خود اشاره نموده است و بسیاری از پرسشهایی که در قرآن کریم آمده است نشاندهنده این است که خداوند به سوالات مومنان توجه دارد.
در قرآن با دو دسته پرسش روبهرو میشویم. گاهی پرسشها از طرف مردم بیان میشوند و قرآن و پیامبر به آنها پاسخ میدهند؛ زیرا بخشی از وظیفه پیامبری، هدایتگری انسان و پاسخ به پرسشهای اوست. گاهی نیز قرآن و پیامبر هستند که پرسش میکنند و مردم باید به آنها پاسخ دهند. از نظر آموزههای قرآنی با اینکه انسان دارای شناخت کامل از پدیدههای هستی است، اما باید این شناخت را تکمیل کند. یکی از ابزارهای لازم برای این کار پرسشگری است. پرسش، زمینه شناخت و دانایی را در انسان فراهم میکند و انسان را به خداشناسی میرساند.
یکی از کاربردهای آن در قرآن، بیان تناقضگویی است که به مخالفان دین میگوید تا از این راه خود را اصلاح کنند؛ برای نمونه در آیه ۹۱ سوره انعام، پیامبر از قصد، پرسشهایی را مطرح میکند تا مخالفان به اشتباه خودشان پیببرند. همچنین اعتراف گرفتن از مخاطب یکی دیگر از کاربردهای پرسشگری در قرآن است؛ برای نمونه در آیه ۱۰۱ سوره اسراء، خداوند پیامبر را مامور میکند که از یهودیان زمان خود بپرسد که آیا فرعون در مقابل معجزههای روشن موسی حقپذیر بود؟ آنها نیز به حق نبودن فرعون در برابر معجزههای موسی اعتراف میکنند و چهره خود را نشان میدهند؛ زیرا یهودیان زمان پیامبر نیز مثل فرعون حقپذیر نبودند و معجزههای پیامبر را میدیدند ولی آن را سحر و جادو میخواندند.
تهدید از طریق پرسشگری یکی دیگر از کارکردهای پرسش است؛ طبق آیه ۲۱۱ سوره بقره، خداوند با طرح پرسش میکوشد تا یهودیان را با عاقبت بد اعمال و رفتارشان تهدید کند، تا آنها اصلاح شوند. همچنین قرآن به وسیله آن، با بدعت و توهمات مبارزه میکند؛ برای نمونه آیه ۳۲ سوره اعراف با طرح پرسش و پاسخ، با بدعتها و توهمات بشری مبارزه میکند.
براساس آموزههای دینی و قرآنی، کسانی که درباره مسئلهای برایشان سوال ایجاد میشود، باید سراغ افراد آگاه در آن زمینه بروند و پاسخ سوالات خود را پیدا کنند. کسانی هم که علم کافی دارند؛ وظیفه دارند به افرادی که نمیدانند و از آنها سوال میکنند، پاسخ صحیح دهند، حتی اگر آن مسئله بدیهی و ساده باشد و همه پاسخ آن را بدانند. روایتی از پیامبر اکرم (ص) آمده است که میفرماید: «دانش گنجینههایی است که کلید آن پرسشگری است، پس بپرسید. خداوند شما را رحمت کند که چهار گروه پاداش میبرند: سوال کننده، پاسخ دهنده، شنونده و دوستدار آنان.»
طبق آموزههای دینی، ما وظیفه داریم در زمینههایی که در آنها علم نداریم و بیشتر مردم علم آن را دارند، پرسشگری کنیم؛ خداوند نیز به خاطر آن به ما پاداش خواهد داد. برای یافتن پاسخ سوالات خود باید به افرادی که صلاحیت این کار را دارند، مراجعه کنیم. کسی که علم دارد اما فردی که سوال میپرسد را مورد تمسخر قرار میدهد، یا کسی که علم دارد اما به طور عمدی سوال را جواب نمیدهد و ناقص جواب میدهد، صلاحیت این کار را ندارد.
شغل پرسشگری
به نظر شما شغل پرسشگری چیست؟ می توان گفت شغلی است که دقت و نظم بسیار زیادی میخواهد و مکان آن با توجه به محتوای پرسشنامه متفاوت است. وظایفی که پرسشگر برعهده دارد؛ شامل توزیع پرسشنامه به افراد، مصاحبه و راهنمایی لازم درباره پرسشنامهها با افراد پاسخدهنده و در انتها جمعآوری آنها است. برای این کار، بهتر است فرد تحصیلات دانشگاهی داشته باشد.
تعداد افراد برای استخدام پرسشگری، به وسعت طرحها بستگی دارد؛ بعضی طرحهای بزرگ، چند نفر پرسشگری را انجام میدهند ولی در بعضی طرحهای کوچک، فقط یک نفر این کار را انجام میدهد. مدت زمان کارورزی بستگی به طرح دارد و بین دو هفته تا یک ماه متغیر است. سازمانهایی مانند صداوسیما معمولا به این افراد احتیاج دارند.
پرسشگری به دو روش تلفنی و حضوری انجام میشود و شغل ثابت و پایداری نیست. پرسشگران باید هنر آن را آموزش ببیند و از آن استفاده کنند. پرسشگری شغل سختی است، اما با واقعگرایی و افزایش هنر آن میتوان این سختیها را کاهش داد.
نتیجهگیری
سوالات قسمت حیاتی و مهم ارتباطات میان افراد هستند و نقش مهمی در ایجاد افکار افراد دارند؛ اما ممکن است این نقش آشکار نباشد. به همین علت مهارتهای پرسشگری میتوانند مسیر زندگی افراد را تغییر دهند. لازمه این کار ایجاد و طرح سوالاتی است که ما به کیفیت و کمیت آن توجه کرده باشیم. یافتن پاسخ مناسب و صحیح برای پرسشها، به ما در تصمیمگیریهای درست و قاطعانه کمک میکند و ما به فهم و درک بهتر میرسیم. همچنین مهارت پرسشگری باید از کودکی تقویت شود و آموزش صحیح آن برعهده والدین و مربیان مدرسه است.
3 Comments
به گفتگوی ما بپیوندید و دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید.
اصلا خوب نیست
ضرب المثل به این شکل نوشته شده: «پرسیدن عیب نیست، ندانستن عیب است». اما ندانستن عیب نیست. ضرب المثل به شکل صحیحش اینگونه است: ندانستن عیب نیست، نپرسیدن عیب است.
چرا برای نوشته خود رفرنسی ذکر نکردید؟