چگونه خلاصه نویسی کنیم؟
در این مقاله تصمیم داریم تا شما را با این که چطور خلاصه نویسی کنیم و اهمیت آن و شیوههای صحیح این کار، بیشتر آشنا کنیم.
دانشآموزانی که در هنگام مطالعه تنها به خواندن مطلب میپردازند، نسبت به دانشآموزانی که در هنگام مطالعه، خلاصه نویسی میکنند، دارای بازده کمتری هستند و به همین علت، دانشآموز به مرور، علاقه خود را نسبت به مطالبی که میخواند از دست داده و نمیتواند به آن توجه کند؛ در نتیجه، مطالب به صورت فعالانه در ذهن او پردازش نمیشود؛
خلاصه نویسی به چهار دلیل پیشنهاد میشود:
روشهای مختلف خلاصه نویسی (آموزش خلاصه نویسی)
برای این که خلاصه نویسی کنید، تنها یک ابزار مجزا لازم دارید و آن هم دفترچه یادداشت است.
بهطور کلی، هنگام مطالعه، استفاده از علامتگذاری، سرآغاز خوبی برای مطالعه دقیق و فعال است.
۱- علامت گذاری
۲- خط کشیدن زیر مطالب مهم
در حاشیه نویسی میتوانید کلیدیترین جمله هر پاراگراف را استخراج و به زبان خودتان در حاشیه کتاب یا جزوه یادداشت کنید.
۳- حاشیه نویسی
۴- دستهبندی
برای دستهبندی ابتدا از جامعترین بخش شروع کنید سپس جزئیات هر مورد را به آن اضافه کنید. با استفاده از این روش مطالب به خوبی سازماندهی میشوند و مرور کردن آنها نیز راحتتر میشود. این کار به زمان زیادی نیاز دارد؛ بنابراین اگر زمان کافی برای مطالعه ندارید، این روش برای شما مناسب نیست.
جدول کشیدن یکی از روشهایی است که میتوانید از آن برای دستهبندی مطالب استفاده کنید. این روش به شما کمک میکند سردرگم نشوید و مطالب را با یکدیگر قاطی نکنید؛ علاوه بر این موارد در زمان خود برای خلاصه نویسی نیز صرفهجویی میکنید. از جدولها برای ارائه و کنفرانس نیز استفاده میشود.
۵- یادداشت برداری
بهترین زمان برای یادداشتبرداری، هنگام مطالعه است. برخی از افراد پس از خواندن چند صفحه یا یک فصل از کتاب، یادداشتبرداری را شروع میکنند که کار درستی نیست. زمانی که همزمان با مطالعه، نکات مهم آن را یادداشت میکنید ذهن فرصت بیشتری برای تمرکز بر نکات کلیدی دارد و یادگیری شما به طرز چشمگیری افزایش پیدا میکند.
پس از اینکه یک فصل را کامل مطالعه کردید، کتاب را ببندید و هر چیزی که به یاد دارید را یادداشت کنید. مطالعه دوباره خلاصه نویسی و این یادداشتها به شما کمک میکند متوجه شوید چه مقدار از نکات مهم را به خاطر دارید.
خلاصه نویسی باید خلاصه و کلیدی باشد؛ یعنی آن چه را که یادداشت میکنید باید حجمی کمتر از آنچه که در متن اصلی موجود است، داشته باشد.
هر برگه خلاصه نویسی شده باید دارای دو ویژگی مهم باشد:
۱- باید خلاصه و کلیدی باشد؛ یعنی آن چه را که یادداشت میکنید باید حجمی بسیار کمتر از آنچه که در متن اصلی موجود است، داشته باشد.
۲- دومین ویژگی خلاصه نویسی، تداعیگر بودن یادداشتهاست؛ یعنی همه آن چه را که پاراگراف و متن قصد انتقال آن را داشت، به شما انتقال دهد و یادآوری نماید؛ به بیان ساده، یادداشتها باید مفید، اما مختصر باشند.
در خلاصهنویسی، نکات زیر را باید رعایت کنید:
- قبل از شروع خلاصه نویسی حتما متن مورد نظر را یک بار کامل با همه جزئیات مطالعه کنید. این کار باعث میشود یک دید کلی نسبت به متن داشته باشید و راحتتر بتوانید خلاصه نویسی کنید. پیشخوانی مطالب به شما کمک میکند زودتر بتوانید نکات اصلی و کلیدی متن را پیدا کنید.
- در خلاصه نویسی از توضیح بیش از اندازه بپرهیزید. گاهیاوقات هنگام خلاصه نویسی ممکن است با وسواس زیاد همه مطالب را در برگه خود یادداشت کنید، در انتها متوجه میشوید حجم خلاصه نویسی شما با حجم اصلی متن برابر است. این کار باعث تلف شدن وقت شما میشود و فایدهای ندارد. در خلاصه نویسی یادداشت نکات اصلی اولویت دارد. نکات اصلی و مهم باید به صورتی نوشته شوند که هنگام خواندن آنها جزئیات دیگر نیز یادآوری شوند. توجه داشته باشید که توضیح بیش از اندازه در خلاصه نویسی ممکن است شما را دچار گیجی و مشکل کند.
- پس از خلاصه نویسی حتما یک بار دیگر آن را مطالعه کنید. این کار به شما کمک میکند مطالبی را که فراموش کردهاید به آن اضافه کنید.
- یکی از پرکاربردترین روشهای خلاصه نویسی عوض کردن لحن متن است که بسیاری از افراد از آن استفاده میکنند. ممکن است شما نیز بارها متنی را بخوانید اما حس کنید چیزی از آن نمیفهمید؛ اما اگر فرد دیگری با لحن متفاوت آن را به شما توضیح دهد، زود یاد بگیرید. این اتفاق هنگام خلاصه نویسی نیز رخ میدهد. در خلاصه نویسی سعی کنید لحن متن را طوری تغییر دهید که احساس میکنید آن را سریعتر و بهتر یاد میگیرید. این کار به شما کمک میکند مطالبی را که مطالعه کردید، زودتر به یاد آورید.
- ممکن است هنگام مطالعه برخی کلمات را ببینید و نتوانید آنها را به راحتی یاد بگیرید یا حفظ کنید. در خلاصه نویسی بهتر است از مترادف سادهتر کلمات استفاده کنید و آنها را طوری انتخاب کنید که به یادآوردن آنها برای شما مشکل نباشد.
- خلاصه نسخه کوتاهی از متن است؛ به همین علت نکات اصلی و کلمات کلیدی باید در آن بیان شوند. هنگام خواندن مطالب به دنبال مطالب اصلی و کلیدی آن بگردید. نامها، اعداد، نقلقولها، تاریخها و مکانها معمولا مهمترین بخشهای یک متن هستند و اهمیت زیادی دارند.
- یکی دیگر از راههای پیدا کردن کلمات کلیدی در متن، استفاده از سوالات و تمرینهای مربوط به آن است. این سوالات و تمرینها معمولا در انتهای هر فصل قرار دارند و شما میتوانید از آنها استفاده کنید.
- یکی از راههای کارا کردن یادداشتها به هنگام ثبت کلمات مهم، به کار نگرفتن کلمات اضافی است. در خلاصهنویسی، هر قدر اطلاعاتی با کلمات کمتر و عبارتهای کوتاهتر نقل شود، کارآیی آن بالاتر است؛ بنابراین، هنگامی که اطلاعات نسبتا زیادی را در چند کلمه خلاصه میکنیم، یادداشتهای شما کارا هستند. در یادداشتها باید هدفتان این باشد که حتی الامکان مطالب مختلف اعم از درس معلم، کتاب و جزوه را در جملههای کوتاه و مفید بگنجانید.این کار سبب میشود که توجه شما صرفا به اطلاعات مهم متمرکز شود. باید از این گونه جملهها، یعنی از جملههایی که کلیترین و محوریترین اطلاعات را در بر دارند، یادداشت بردارید و به جملههایی که از لحاظ اهمیت ساختاری، ضعیف و حاوی اطلاعات جزئیترند، توجه چندانی نکنید.
- در خلاصهنویسی، ابتدا باید کلیات موضوع مورد توجه قرار گیرد و موضوعات به صورت نمودار درختی رسم شود و سپس به جزییات پرداخته شود. در خلاصهنویسی باید دقت کرد که معمولا ایده و نکته اصلی در دو جمله اول پاراگراف بیان شود و بقیه پاراگراف، شامل توضیحات این مطلب باشد؛ اما این بدان معنی نیست که بقیه متن، مهم نیست، بلکه در ادامه متن باید به کلمات کلیدی مانند «نخستین»، «مهمترین عامل»، «بیشترین تاثیر»، «نکته اساسی»، «در نتیجه» و مثبت یا منفی بودن افعال توجه کرد.
- یکی از کارهایی که میتوانید در خلاصه نویسی انجام دهید، این است که طرز ارتباط موضوعات اصلی و فرعی را به کمک نمودار درختی نمایش دهید تا به درک بهتر مطالب کمک کند.
- در هنگام مطالعه مباحث درسی، ابتدا به کشیدن خط در زیر مطالب اصلی، مهم و با اهمیت بپردازید و سپس خلاصهنویسی کنید؛ زیرا انجام دو فعالیت مجزا، یادگیری و خلاصهنویسی در یک زمان واحد، باعث ایجاد اخلال و عدم تمرکز در انجام هر دو عمل میشود.
- هنگام مطالعه مطالب خلاصهنویسی شده، که حاوی خطوط اصلی و پیامدهای مهم است، به کم اهمیتی مطالبی پی میبریم که در زمان خلاصهنویسی، مهم جلوه کردهاند یا به علت گذشت زمان و مرور مطلب، اهمیت اولیه را ندارند؛ پس این نکات را حذف کنید.
- در خلاصهنویسی، به انتخاب سبکی مناسب با متن خلاصه شده، رعایت یکنواختی افعال از لحاظ زمان، توجه به حجم مطالب و عدم تصرف در پیامها و محتوای متن اصلی، توجه کنید. خلاصه درسهای فرمولی و قاعدهدار مانند درسهای شاخه ریاضیات، فیزیک، شیمی، منطق، گرامر انگلیسی، قواعد عربی، دستور زبان فارسی و آیین نگارش، اقتصاد و آرایههای ادبی، از طریق یادداشت فرمولها و قواعد، رسم نمودارهای لازم و طبقهبندی دقیق اجزای هر مبحث فراهم میآید و لازم است که به منظور تسلط و یادآوری در مرور مباحث خلاصهنویسی شده، برای هر مورد مثالی آورده شود.
- در خلاصهنویسی درسهای تشریحی و حفظکردنی از قبیل معارف اسلامی، تاریخ، جغرافیا، تاریخ ادبیات، جامعهشناسی، علوم اجتماعی، روانشناسی، فلسفه، زیستشناسی، زمینشناسی، ادبیات و شیمی (بخشهای تعریفی و تشریحی) میبایست کل هر فصل یا گفتار را بخوانید و مطالب اساسی و مهم را به شکلی برجسته مشخص سازید و آنگاه نکات مشخص شده را در یک دفتر جداگانه یادداشت کنید.
- خط کشیدن زیر جملهها و یادداشتبرداری از خواندن تنها و خلاصهنویسی از جملات خطکشی شده، موثرتر است؛ پس باید به هنر خلاصهنویسی مجهز بود تا از زمان و نیز از امکانات، بیشترین استفاده را کرد.
- برخی از داوطلبان گمان میکنند که خلاصهنویسی، باعث گرفتن وقت مطالعاتی آنها میشود و نسبت به وقتی که برای آن صرف میکنند، سود کمتری دارد؛ در حالی که این موضوع برعکس است. از مزایای خلاصهنویسی، بهرهگیری از یادداشتهای خلاصه نویسی شده در مدت زمان کوتاه و صرفهجویی در زمان، تسهیل در برخورداری از محتویات مهم کتب و جزوات در حجم کم، ایجاد انگیزه در دانشآموزان برای مطالعه، کمک به در خاطر سپردن مطالب و از یاد نرفتن آنها و کمک به تمرکز فکر هنگام خواندن کتاب و جزوه است.
- تاریخ یادداشتبرداری را در گوشه برگه یادداشت نمایید تا در زمانهای خاص مرور سر درگم نشوید.
- به خاطر داشته باشید که در برنامه ریزی خود، زمانهایی را باید به مرور اختصاص دهید و در این زمانهای مرور، بهجای مطالعه دوباره کتاب یا جزوه، خلاصههایی را که برداشتهاید، مطالعه کنید.
مزایای خلاصه نویسی
همانطور که گفته شد خلاصه نویسی به شما کمک میکند مطالبی را که میخوانید به راحتی یاد بگیرید. علاوه بر آن خلاصه نویسی مزایای دیگری نیز دارد که عبارتاند از:
۱- اطمینان از یادگیری مطالب درسی
یکی از مهمترین مزایای خلاصه نویسی یادگیری بهتر مطالب درسی است. ممکن است پس از خواندن یک مطلب استرس بگیرید و احساس کنید برخی قسمتهای آن را به یاد نمیآورید؛ اما زمانی که خلاصه نویسی خود را مطالعه میکنید تقریبا همه مطالب بهویژه نکات کلیدی، برای شما دوره میشود. با این کار استرس از یاد بردن مطالب را نیز نخواهید داشت.
۲- افزایش دقت زمان مطالعه
اگر از قبل بدانید که پس از پایان مطالعه باید کتاب را ببندید و هر چه در ذهن دارید تکمیل کنید، با دقت بیشتری مطالعه خواهید کرد. این کار باعث میشود اعتمادبهنفس بیشتری برای درس خواندن داشته باشید.
۳- مرور آسان
قطعا در طول سال فرصت چند بار مرور کردن درسها وجود ندارد. مرور درسها در سال کنکور اهمیت بیشتری پیدا میکند. حجم درسها در این سال به قدری زیاد است که مرور کردن دوباره درسها کار دشواری است. در این مواقع خلاصه نویسی به افراد کمک میکند تا در مدت زمان کم، مطالب اصلی را مرور کنند و استرس فراموش کردن آنها را نداشته باشند.
۴- استفاده در شب امتحان
شب امتحان شاید فقط فرصت یک بار خواندن کل کتاب را داشته باشید. خلاصه نویسی به شما کمک میکند تا مطالب اصلی و کلیدی را دوباره بخوانید و به وسیله آن همه مبحثهای امتحان را با سرعت بیشتری مطالعه و حفظ کنید.
دیدگاهتان را بنویسید